Hipotermia pierwsza pomoc: objawy i jak zapobiegać

Hipotermia, czyli stan niebezpiecznego wychłodzenia organizmu, stanowi realne zagrożenie nie tylko w ekstremalnych warunkach górskich, ale również w codziennych sytuacjach, zwłaszcza w chłodniejszych porach roku. Niezależnie od tego, czy jesteś miłośnikiem zimowych wędrówek, czy po prostu chcesz być przygotowany na nieprzewidziane okoliczności, wiedza na temat zapobiegania i udzielania pierwszej pomocy w przypadku wychłodzenia jest kluczowa. Ten poradnik w sposób kompleksowy wyjaśnia, jak rozpoznać objawy, jakie działania podjąć, a czego unikać, by skutecznie i bezpiecznie pomóc osobie poszkodowanej.

Czym jest hipotermia i jakie są jej przyczyny

Hipotermia to stan, w którym temperatura głęboka ciała człowieka spada poniżej 35°C, co prowadzi do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nie jest to problem dotyczący wyłącznie alpinistów czy osób zaginionych w zimie. Do wychłodzenia może dojść w wyniku długotrwałego przebywania w niskiej temperaturze, ale także na skutek przemoczenia odzieży, silnego wiatru, który potęguje uczucie zimna, czy zanurzenia w zimnej wodzie. Przyczynami mogą być również czynniki wewnętrzne, takie jak wyczerpanie, odwodnienie, niedożywienie, a także spożycie alkoholu, który rozszerza naczynia krwionośne, przyspieszając utratę ciepła. Na hipotermię szczególnie narażone są dzieci, osoby starsze oraz osoby z niektórymi schorzeniami przewlekłymi.

Rozpoznawanie objawów hipotermii: na co zwrócić uwagę

Szybkie i prawidłowe rozpoznanie symptomów jest kluczowe dla skuteczności udzielanej pomocy. Wczesne wychłodzenie organizmu objawy mogą być mylące i łatwe do zbagatelizowania. Wyróżnia się kilka stadiów hipotermii, a każde z nich charakteryzuje się innymi symptomami. W fazie łagodnej (temperatura ciała 35-32°C) pojawiają się silne, niekontrolowane dreszcze, zimne dłonie i stopy, „gęsia skórka” oraz osłabienie. W miarę postępu wychłodzenia, w fazie umiarkowanej (32-28°C), dreszcze zaczynają słabnąć, a nawet ustępować, co jest bardzo niebezpiecznym sygnałem. Pojawia się apatia, bełkotliwa mowa, zaburzenia koordynacji ruchowej i krytycznej oceny sytuacji. W ciężkiej hipotermii (poniżej 28°C) poszkodowany traci przytomność, jego oddech i tętno stają się wolne i słabo wyczuwalne, a mięśnie sztywnieją.

Zapobieganie hipotermii: kluczowe zasady

„Lepiej zapobiegać niż leczyć” – to powiedzenie idealnie pasuje do zagadnienia hipotermii. Kluczowe jest odpowiednie przygotowanie do aktywności w niskich temperaturach. Podstawą jest właściwy ubiór, najlepiej warstwowy, czyli „na cebulkę”. Pozwala to na elastyczne dostosowanie odzieży do zmieniających się warunków i intensywności wysiłku. Należy unikać bawełny, która mokra traci właściwości izolacyjne i chłodzi ciało. Równie ważne jest regularne spożywanie kalorycznych posiłków i picie ciepłych, bezalkoholowych napojów, aby dostarczyć organizmowi energii do produkcji ciepła. Zawsze planuj trasę wycieczki adekwatnie do swoich możliwości i aktualnych prognoz pogody. Wiedza o tym, jak zapobiegać hipotermii, jest najważniejszą umiejętnością w profilaktyce.

Jak ubrać się, by uniknąć wychłodzenia?

Dobór odpowiednich warstw odzieży to fundament ochrony przed zimnem. Każda warstwa pełni inną, specyficzną funkcję, a ich współdziałanie zapewnia komfort termiczny i bezpieczeństwo.

Warstwa podstawowa (bielizna termoaktywna): jej głównym zadaniem jest odprowadzanie wilgoci (potu) od skóry. Wykonana z materiałów syntetycznych lub wełny merynosów, utrzymuje skórę suchą, co zapobiega wychłodzeniu.
Warstwa środkowa (izolacyjna): odpowiada za zatrzymanie ciepła wytwarzanego przez organizm. Najczęściej są to bluzy z polaru, swetry z wełny lub lekkie kurtki z ociepliną syntetyczną bądź naturalnym puchem.
Warstwa zewnętrzna (ochronna): chroni przed czynnikami atmosferycznymi – wiatrem, deszczem i śniegiem. Powinna to być kurtka z membraną, która jest wodoodporna i wiatroszczelna, a jednocześnie pozwala na odprowadzanie pary wodnej na zewnątrz.

Nie zapominaj również o ochronie głowy, dłoni i stóp – przez te części ciała tracimy najwięcej ciepła. Czapka, rękawiczki i odpowiednie skarpety są absolutnie niezbędne.

Pierwsza pomoc w hipotermii: krok po kroku

Gdy dojdzie do wychłodzenia, kluczowe jest szybkie i prawidłowe działanie. Prawidłowo przeprowadzona hipotermia pierwsza pomoc może uratować życie. Przede wszystkim zadbaj o własne bezpieczeństwo i oceń sytuację. Następnie postępuj według kroków: odizoluj poszkodowanego od zimna – przenieś go w suche, osłonięte od wiatru miejsce. Delikatnie zdejmij mokre ubrania i zastąp je suchymi. Okryj poszkodowanego kocami, śpiworem, a najlepiej folią NRC (srebrną stroną do ciała, aby odbijała ciepło). Jeśli osoba jest przytomna i może przełykać, podaj jej do picia ciepły, słodki napój. Cukier dostarczy szybkiej energii. Monitoruj stan poszkodowanego, sprawdzając oddech i tętno. Pamiętaj, aby z osobą w hipotermii postępować bardzo delikatnie – gwałtowne ruchy mogą być niebezpieczne. Zawsze wezwij profesjonalną pomoc, dzwoniąc pod numer 112 lub, w górach, 985 (TOPR/GOPR).

Czego nie robić, pomagając osobie z hipotermią

Podczas udzielania pomocy osobie w hipotermii równie ważne, jak wiedza o tym, co robić, jest świadomość, czego unikać. Niektóre instynktowne działania mogą bowiem bardziej zaszkodzić niż pomóc. Przede wszystkim nie wolno podawać alkoholu. Mimo że daje on pozorne uczucie rozgrzania, w rzeczywistości rozszerza naczynia krwionośne i przyspiesza utratę ciepła. Nigdy nie masuj ani nie pocieraj zmarzniętych kończyn – może to prowadzić do uszkodzenia tkanek i spowodować tzw. zjawisko „afterdrop”, czyli dopływ zimnej krwi z kończyn do centrum ciała, co może prowadzić do dalszego spadku temperatury głębokiej i zatrzymania krążenia. Unikaj także stosowania gorących termoforów czy zanurzania poszkodowanego w gorącej wodzie – gwałtowne ogrzewanie jest niebezpieczne i może prowadzić do szoku termicznego. Skuteczne leczenie hipotermii w warunkach polowych polega na powolnym i pasywnym ogrzewaniu oraz jak najszybszym przekazaniu poszkodowanego służbom ratunkowym.